Wrocław

Na Karłowicach – północnej dzielnicy Wrocławia – przepięknie prezentuje się duży klasztor franciszkanów, a tuż przy nim kościół pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy. Z tym miejscem franciszkanie związani są od 1894 roku, kiedy to doszło do zakupu gruntu i wyrażenia zgody przez ówczesne władze miasta na budowę kościoła i klasztoru franciszkańskiego. Wydarzenie to nie jest jednak początkiem historii zakonu św. Franciszka we Wrocławiu. Franciszkanie przybyli bowiem do Wrocławia w 1236 r. i byli obecni do czasu sekularyzacji, czyli do roku 1810. Po Kulturkampfie mieszkańcy wspominali zakon i wciąż mieli świadomość tego, że franciszkanie byli obecni w mieście. Opatrzność Boska chciała, aby we Wrocławiu nie brakowało „brązowych braci z białym sznurkiem” i Franciszkanie powrócili. Dlatego w tym artykule spojrzymy na historię braci mniejszych we Wrocławiu właśnie od czasu powrotu po sekularyzacji.

Inicjatywa powrotu i osiedlenia się franciszkanów we Wrocławiu wyszła od ówczesnego arcybiskupa, późniejszego kardynała wrocławskiego, Jerzego Koppa. Biskup wrocławski zwrócił się do prowincjała saksońskiego na początku 1888 r., aby ten przysłał co najmniej dwóch zakonników jako spowiedników do wrocławskiej katedry. Przybyło więc 24 maja 1888 r. dwóch kapłanów, którzy zamieszkali tymczasowo w alumnacie (w miejscu, gdzie mieszkali przygotowujący się do kapłaństwa klerycy). Wybranie tego miejsca było uwarunkowane małą odległością dzielącą go od katedry. Franciszkanie z chwilą przybycia podjęli starania o wynajęcie niedużego budynku położonego blisko miejsca posługi. Kapituła katedralna św. Jana w sierpniu 1889 r. odstąpiła zakonnikom wikarówkę z przyległym ogrodem i kościółek św. Idziego, a w uroczystość św. Franciszka z Asyżu ojcowie wprowadzili się do budynku.

Do obowiązków franciszkanów jako spowiedników katedralnych należało codzienne słuchanie spowiedzi od godziny piątej rano do dwunastej w południe i od szesnastej do dwudziestej drugiej. Od 1899 r. ojcowie zajmowali się także stworzeniem we Wrocławiu tercjarstwa (zakonu świeckich). Franciszkanie podjęli się także w tym czasie przeprowadzenia remontu kościółka św. Idziego, który należał do najstarszych wrocławskich zabytków kultury polskiej.

Do wspólnoty franciszkańskiej we Wrocławiu prowincjał saksoński skierował również dwóch braci zakonnych i dwóch kandydatów. Zwiększenie liczby mieszkańców tymczasowego klasztoru franciszkańskiego pogłębiło odczuwaną przez zakonników ciasnotę zajmowanych pomieszczeń. Przebywanie w centrum miasta miało ogromne zalety, mimo to ojcowie podjęli zamiar założenia drugiej placówki we Wrocławiu lub okolicach.
O. Franciszek Czechow, któremu prowincjał zlecił znalezienie odpowiedniego miejsca na budowę. Rozważał kilka lokalizacji. Początkowo wybór padł na parcelę budowlaną znajdującą się niedaleko gazowni przy placu św. Henryka. Zgody na wybranie tego miejsca odmówiły władze miejskie, które uznały przychylenie się do prośby za krok „nierealny dla przyszłych wymogów rozwojowych”. Ojciec Franciszek nie zniechęcając się, dalej szukał dogodnego terenu na wybudowanie placówki franciszkańskiej. Franciszkanie we Wrocławiu wyprzedzając ówczesne potrzeby, z myślą o przyszłości miały zamiar wznieść zabudowania mogące zaspokoić potrzeby zarówno domu prowincjalnego, jak i gmachu seminaryjnego.

W dniu 28 marca 1894 r. doszło do zakupienia gruntu w Karłowicach, które wtedy nie przypominały dzisiejszej dzielnicy willowej i nie należały do Wrocławia. Między polami, dziurami i wysypiskami gruzu biegły ulice bez domów. Właściciel Karłowic, Guido von Drabicius, spisał umowę z franciszkanami na budowę obiektu, a władze prowincji zakonnej zgodziły się na realizacje planów. Skierowano również apel do Ślązaków za pomocą prasy, prosząc o ofiary na budowę nowego klasztoru i Kościoła.

W roku 1895 zaczęto budować karłowicki klasztor według projektu przygotowanego przez architekta zakonnego br. Mansueta Fromma. Zakończenie budowy miało miejsce bardzo szybko, bo już we wrześniu 1897 r. Od samego początku klasztor zaczął pełnić swoją funkcję. Kaplicę utworzoną na parterze udostępniono  ludziom świeckim. Odprawiano tam każdego dnia Msze św. Tego też roku, dnia 3 października w nowym klasztorze rozpoczęło działalność Wyższe Seminarium Duchowne Franciszkanów. Pierwsze święcenia kapłańskie na Karłowicach odbyły się 11 czerwca 1899 r. Zakonny ośrodek studyjny nie zamykał się tylko na Seminarium Duchownym. 5 października otwarto w budynku klasztornym Kolegium Serafickie (szkołę średnią dla chłopców). Kilka lat później z powodu dużej ilości uczniów przeniesiono je do klasztoru w Nysie.

Jesienią 1899 rozpoczęto prace przy kopaniu fundamentów pod kościół klasztorny. Kamień węgielny pod budowę kościoła położono 14 maja 1900 roku. W tym też roku bardzo szybko postępowały prace budowlane. Każdego dnia pracowało około 150 robotników. Ceremonia poświęcenia kościoła miała miejsce 12 listopada 1901 roku. Od tego dnia rozpoczęto w kościele codzienne odprawianie Mszy św. oraz nabożeństw poświęconych patronowi nowego kościoła – św. Antoniemu z Padwy.

14 lipca 1902 roku generał zakonu powołał kustodię franciszkanów pod wezwaniem świętej Jadwigi. Od tego czasu klasztory na Śląsku, w tym we Wrocławiu, zostały wyłączone spod jurysdykcji prowincjała  saksońskiego. Natomiast 10 października 1911 roku generał podniósł tę kustodię do godności prowincji zakonnej. W ten sposób zaistniała we Wrocławiu na nowo śląska prowincja franciszkanów pod wezwaniem św. Jadwigi. W 1945 roku Wrocław, jak i Prowincja św. Jadwigi wszedł w skład państwa polskiego.

W Polsce nastał czas nieprzychylny Kościołowi. Władze administracyjne wiosną 1946 roku zabrały franciszkanom Dom Parafialny, twierdząc, że jest to mienie poniemieckie. W listopadzie 1953 roku franciszkanie opuszczają (nie z własnej woli) parafię św. Antoniego zostając w klasztorze. Natomiast w marcu 1954 roku Kierownik Urzędu ds. wyznań powiedział: „Franciszkanie nie muszą być koniecznie na Karłowicach”. Zakonnicy decyzją Prezydium Miejskiej Rady Narodowej we Wrocławiu opuszczają Karłowice dnia 2 czerwca 1954 r. O godzinie 17: 00 przyjechał autobus, którym ojcowie i bracia mieli jechać do Kłodzka (dużego klasztoru, do którego przeniesiono także seminarium). Zakonnicy udali się do kościoła i przepraszali Boga za wszelkie słabości i niewierności. Powierzali Bogu dalsze losy życia i ten klasztor. Zaśpiewano pieśń „Pod Twą obronę”. Udano się także na cmentarz klasztorny. Pomodlono się za zmarłych współbraci, a klęczących zakonników pobłogosławił O. Gwardian. O godzinie 18: 00 autobus odjechał do Kłodzka.

Franciszkanie powrócili dopiero 18 grudnia 1956 r. Mieli objąć na nowo parafię, ale klasztoru nie otrzymali z powrotem. Wydzielono im tylko małą jego część na potrzeby urzędu parafialnego i plebani. Resztę budynku zajmował urząd dzielnicowy, liceum nr 10 oraz szkoła podstawowa. Franciszkanie rozpoczęli pracę duszpasterską powołując duszpasterstwo akademickie, a także powołali towarzystwa  (róże różańcowe, trzeci zakon, chór kościelny). Po Bożym Narodzeniu objęli duszpasterstwo parafialne, którym zajmują się do dziś.

Pierwsze rozmowy ze strony franciszkanów z władzami państwowymi na temat odzyskania klasztoru odbyły się 5 grudnia 1971. Dopiero odzyskanie małej części nastąpiło 10 lutego 1974 r. Dopiero po dwóch wyrokach sądowych wróciła 1 września 1982 r. kolejna część z refektarzem (jadalnią). Ostatecznie klasztor powrócił w całości do franciszkanów w styczniu 1991 r. Wtedy rozpoczęły się wielkie remonty klasztoru, aby przygotować go do przyjęcia z powrotem Wyższego Seminarium Duchownego Franciszkanów. Powrót miał miejsce w roku wielkiej powodzi w 1997.

Po dziś dzień franciszkanie cieszą się ogromną sympatią nie tylko mieszkańców Karłowic, ale i całego Wrocławia. Spełniły się pragnienia i plany naszych współbraci doprowadzających do skutku budowę karłowickiego klasztoru. Dzisiaj służy on jako duży ośrodek duszpasterski, parafialny i nie tylko, jako siedziba prowincjała zakonnego, jak również jako seminarium duchowne. Miejmy nadzieję, że nigdy nie braknie tych, którzy będą mieszkańcami cel zakonnych tego klasztoru.

 Więcej zdjęć na: http://antoni.w-w.pl/podstrony/historia/galeria/historia_galeria.php

Na podstawie:

- Antoni Kazimierz Dudek OFM, Klasztor, kościół i parafia na Karłowicach, Wrocław 1996.

- Błażej Bernard Kurowski OFM, Franciszkanie Prowincji św. Jadwigi na Śląsku  (1887-1939), Wrocław 1997.

- Błażej Bernard Kurowski, Geneza Kustodii św. Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych na Śląsku, w: Jubileuszowy Schematyzm Prowincji św. Jadwigi, Wrocław 2002.

Zebrała i opracowała

redakcja „Radości Doskonałej”